వేణుగోపాల శతకము - పోలిపెద్ది వేంకటరాయకవి

వేణుగోపాల శతకము

                                  పోలిపెద్ది వేంకటరాయకవి

(అధిక్షేప శతకము)

1. కౌస్తుభవక్ష శ్రీకరపాద రాజీవ, దీనశరణ్య మహానుభావ
కరిరాజవరద భాస్కరకోటి సంకాశ, పవనభు గ్వరశాయి పరమపురుష
వేదవేద్యానంతవిభవ చతుర్ధశ, భువనశోభనకీర్తి పుణ్యమూర్తి
వైకుంఠపట్టణవాస యోగానంద, విహగరాడ్వాహన విశ్వరూప

నీలనిభగాత్ర శ్రీరమణీకళత్ర
సద్గుణస్తోమ యదుకుల సార్వభౌమ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

2. నినుసదా హృత్కంజమునఁ బాయకుండ నా, ప్రహ్లాదువలెను నేర్పరినిగాను
ఏవేళ నిను భజియించుచుండుటకు నా, ధ్రువచిత్తుఁ డైనట్టి ధ్రువుడ గాను
సతతంబ నిన్ను సంస్తుతి చేయుచుండ నా, వే శిరంబుల సర్పవిభుఁడగాను
నీవిశ్వరూపంబు సేవించుటకు వేయి, చక్షువుల్ గల్గు వాసపుఁడఁగాను

ఇట్టివారలఁ గృపజూచు టెచ్చుగాదు
దేవ నా వంటి దీనుని బ్రోవవలయు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

3. శ్రీ రుక్మిణీ ముఖసారస మార్తాండ, సత్యభామా మనశ్శశి చకోర
జాంబవతీ కుచశైల కంధర మిత్ర, విందాను సుధాధరబింబకీర
భద్రావయోవన భద్రేభరాజ క, శిందాత్మజా చిదానందనిలయ
లక్షణాశృంగార వీక్షణకాసార, హంస సుదంతా గుణాపహార

సుందర కపోలవిబుధ సంస్తుత కృపాల
వాల ధృతశైల కాంచనవర్ణ చేల
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

4. భనుకోటి ప్రభా భాసురంబగు వెల్గు, పరులు చూచినఁ గానఁబడని వెల్గు
గురు కృపచేఁ గాకగుఱ్తెఱుంగని వెల్గు, నమృతంపు వృష్టిచే నమరు వెల్గు
విద్యుల్లతాది పరివేష్టితంబగు వెల్గు, ఘననీల కాంతులఁగ్రక్కు వెల్గు
దశవిధ ప్రణవనాదములు గల్గిన వెల్గు, మౌనులెన్నఁగ రమ్యమైన వెల్గు

ఆది మధ్యాంతరరహిత మైనట్టి వెల్గు
ఇట్టి వెల్గును సేవింపనట్టి చెట్ట
వారికే లభించు కైవల్యపదము
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

5. వేదంబులును నీవె వేదాంగములు నీవె, జలధులు నీవె భూజములు నీవె
క్రతువులు నీవె సద్ర్వతములు నీవె కో, విదుఁ డటంచన నీవె నదులు నీవె
కనకాద్రి నీవె యాకాశంబు నీవె ప, ద్మాప్త సోములు నీవె యగ్ని నీవె
అణురూపములు నీవె యవనీతలము నీవె, బ్రహ్మము నీవె గోపతియు నీవె

ఇట్టి నిన్ను సన్నుతింప నేనెంతవాఁడ
గింకరుని జేసి ప్రోవు మంకించనుండ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

6. వేదాంత మనుచు బ్రహ్మాదు లెంచిన వెల్గు, నాదాంత సీమల నడరు వెల్గు
సాధుజనానంద పరిపూర్ణమౌ వెల్గు, బోధకు నిలయమై పొసగు వెల్గు
ద్విదళాబ్జ మధ్యమం దుదయమౌ వెల్గు, సుషమ్న నాళంబునఁజొచ్చు వెల్గు
చూడఁజూడఁగ మహాశోభితంబగు వెల్గు, నిఖిల జగంబుల నిండు వెల్గు

శతకోటి సారస హితుల మించిన వెల్గు
మేరువు శిఖరంబుమీఁది వెల్గు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

7. వేదాంత యుక్తులు విని రెండు నేర్చుక, వాఁగి నాతఁడు రాజయోగి గాఁడు
కల్లు లొట్టెడు త్రాగి కైపెక్కి తెలియక, ప్రేలినంతనె శాస్త్రవేత్త గాఁడు
పట్టపురాజు చేపట్టి యుంచంగానె, గుడిసె వేటుకు బారి గుణము రాదు
ముండపై వలపున రెండెఱుంగక మోవి, యానఁగానె జొల్లు తేనెగాదు

కోఁతిపై నున్న సింగపుఁగొదమ కాదు
ఎంతచదివిన గులహీనుఁ డెచ్చుగాఁడు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

8. దండకమండలుధారులై కాషాయ, ములు ధరించిన దాన ముక్తిలేదు
భూతి గంపెడు పూసి పులిచర్మమును బూని, ముక్కుమూసిన దాన ముక్తి లేదు
తిరుమణి పట్టెఁడు తీసి పట్టెలు తీర్చి, భుజము గాల్చిన దాన ముక్తి లేదు
వాయువుల్ బంధించి ధీయుక్తి యలయఁగ, న్మూత వేసిన దాన ముక్తిలేదు

గురుపదాంబుజములు భక్తి కుదిరి తమ్ముఁ
దా యెఱుంగక ముక్తి లేదీమహి పయి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

9. దారిద్ర్యమనెడు భూధరచయంబులు గూల్ప, హరి నీదు భక్తి వజ్రాయుధంబు
అజ్ఞానమనెడు గాఢాంధకార మణంప, నీదు సపర్య భానూదయంబు
ఘోరమౌ దుష్కృతాంభోరాశి నింకింపఁ, గా నీదు సేవ దావానలంబు
చపలం బనెడు రోగసమితిని మాన్ప న, బ్జాక్ష నీ స్మరణ దివ్యౌషధంబు

వెన్నయుండియు నేతికి వెదకి నటుల
పరులవేఁడితి నీమహత్తెఱుఁగ లేక
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

10. సూక్ష్మపానము చేసి సొక్కినవేళ సా, మిత ధారణము చేసి మెలఁగువేళ
బడలిక పైనంబు నడచివచ్చిన వేళ, సుఖమంది హాయిని సొక్కువేళ
ఒంటరిగాఁ జీఁకటింట నుండినవేళ, నలుకతోఁ బవళించు నట్టివేళ
దెఁఱుగొప్ప మనమున దిగులు చెందిన వేళ, భక్తి గన్నట్టి విరక్తివేళ

లాభ్యభావంబుఁ జూడ సలక్షణముగ
బండువెన్నెల గతిఁ గానబడును ముక్తి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

11. అగ్రజన్మము తీరవాసమందు వాసంబును, వితరణము ననుభవించు నేర్పు
సంగీత సాహిత్య సంపన్నతయు మతి, రసికత బంధు సంరక్షణంబు
ననుకూలమైన చక్కని భార్య రాజ స, న్మానంబు ప్రఖ్యాతి మానుషంబు
సౌందర్యమతి దృఢశక్తి విలాసంబు, జ్ఞానంబు నీ పదధ్యాన నిష్ఠ

ఇన్నియును గల్గి వర్తించుచున్న నరుఁడు
భూతలస్వర్గ ముదమును బొందుచుండు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

12. అబ్బ మేలోర్వ లేనట్టివాఁడైనను, మోహంబుగల తల్లి మూఁగదైన
ఆలు రాకాసైన నల్లుఁ డనాధైనఁ, గూ్తురు పెను ఱంకుఁబోతుదైనఁ
గొడుకు తుందుడుకైనఁ గోడలు దొంగైనఁ, దనకు సాధ్యుఁడుగాని తమ్ముఁడైన
గృహకృత్యములు పొరుగిండ్ల వెంబడిఁ బోయి, చెప్పి యేడ్చెడు చెడ్డ చెల్లెలైన

నరుని ఖేదంబు వర్ణింపఁ దరము గాదు
అంతటను సన్యసించుట యైన మేలు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

13. అఱవ చెవుల కేల యరిది వజ్రపుఁ గమ్మ, లూరి తొత్తుకు విటుం డుండ నేల
గ్రుడ్డి కంటికి మంచి గొప్ప యుద్దం బేల, సరవి గుడిసెకు బల్ చాంది నేల
ఊరఁబందులకుఁ బన్నీరు గంధం బేల, బధీరున కల వీణపాట లేల
కుక్కపోతుకు జరీ కుచ్చుల జీనేల, పూఁటకూళ్ళమ్మకుఁ బుణ్యమేల

తనకు గతిలేక యొకఁ డిచ్చు తఱిని వారి
మతులు చెడిపెడి రండకుఁ గ్రతువు లేల
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

14. అలకాధిపతినేస్త మైనప్పటికిని బా, లేందు మౌళికి బిచ్చమెత్త వలసెఁ
గమలా సమున కెంత కరుణ రా నడచినఁ, గలహంసలకుఁ దూటి కాడలేదు
క్షీరాబ్ధి లంకలోఁ జేరినప్పటికైనఁ, గొంగతిండికి నత్త గుల్లలేను
పరగ సాహేబ సుబాయెల్ల నేలిన, బేగంబులకుఁ గుట్టి ప్రోగులేను

ఒకరికుండె నటంచు మేలోర్వ లేక
నేడ్వఁగ రాదు తన ప్రాప్తి నెన్న వలయు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

15. అల్పునిఁ జేర్చిన నధిక ప్రసంగియౌ, ముద్దు చేసినఁ గుక్క మూతినాకు
గోళ్ళ సాఁకినఁ బొంత కుండలో విష్ఠించుఁ, గొద్దితొత్తుల పొందు రద్ది కీడ్చు
గూబలు వ్రాలినఁ గొంప నాశముఁ జేయుఁ, జన వీయఁగ నాలు చంక కెక్కుఁ
బలువతో సరసంబు ప్రానహాని యొనర్చు, దుష్టుడు మంత్రుయై దొరను జెఱచుఁ

కనుక నీచెర్గి జాగరూకతను ప్రజలఁ
బాలనముఁ జేయు టది రాజ పద్ధతి యగు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

16. అవనీశ్వరుఁడు మందుఁడైన నర్ధుల కియ్య, వద్దని యెద్ది దివాను చెప్పు
మునిషీ యొకడు చెప్పు మొనసి బక్షీచెప్పుఁ దరువాత నా మజుందారు చెప్పుఁ
దల ద్రిప్పుచును శిరస్తా చెప్పు వెంటనే, కేలు మొగిడ్చి వకీలు చెప్పు
దేశ పాండ్యా తాను దిన వలెనని చెప్పు, మొసరొద్ది చెవిలోన మొఱిగి చెప్పు

యశము గోరిన దొర కొడుకైన వాఁడు
ఇన్ని చెప్పులు కడఁ ద్రోసి యియ్య వలయు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

17. ఆత్మగానని యోగి కద్వైతములు మెండు, నెఱ ఱంకులాఁడికి నిష్ఠ మెండు
పాలు పిండని గొడ్డు బఱ్ఱె కీఁతలు మెండు. కల్ల పసిండికిఁ గాంతి మెండు
గెలువని రాజుకు బలుగచ్చులును మెండు, వంధ్యకు భర్తపై వలపు మెండు
దబ్బరపాటకుఁ దలద్రిప్పుటలు మెండు, రోగపుఁ దొత్తు మెఱుంగు మెండు

వండ లేనమ్మకు వగపులు మెండు
కూటికియ్యని విటకాని కోర్కి మెండు
మాచకమ్మకు మనసున మరులుమెండు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

18. ఆలిని వంచుకోఁజాలక తగవర్ల, బ్రతిమాలుకొనువాని బ్రతుకు రోఁత
నర్తనాంగనల వెన్కను జేరి తాళముల్, వాయించువాని జీవనము రోఁత
వ్యభిచరించెడి వారవనిత గర్భంబునఁ, బురుషత్వము వహించి పుట్టరోఁత
బంధుకోటికి సరిపడని దుర్వృత్తిని, బడియున్న మనుజుని నడత రోఁత

అరసికుండైన నరపతి నాశ్రయించి
కృతులొనర్చెడి కవినెత్తి గీఁత రోఁత
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

19. ఆస్థానమందు విద్యావంతులకు లేచి, మ్రొక్కు వేయని వార మోహినులను
దల గొఱగించి మెత్తని సున్నమును బూసి, బొగ్గు గంధమ్ము బొట్టమర్చి
చెప్పులు మెడఁగట్టి చింపిచేటలఁగొట్టి, గాడిదపైఁబెట్టి కాల మెట్టి
తటుకునఁ గ్రామ ప్రదక్షిణం బొనరించి, నిల్చినచోటఁ బేణ్ణీళ్ళు చల్లి

విప్రదూషకులను దానివెంట నిచ్చి
సాగ నంపించవలయును శునకు పురికి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

20. పెట్టనేరని రండ పెక్కు నీతులఁ బెద్ద, గొడ్రాలిముండకు గొంతు పెద్ద
డబ్బురాని వకీలి డంబంబు కడుఁబెద్ద, రిక్తుని మనసు కోరికలు పెద్ద
అల్ప విద్వాంసుండు నాక్షేపణకుఁ బెద్ద, మూర్ఖచిత్తుఁడుఁ కోపమునకుఁ బెద్ద
గుడ్డి9 గుఱ్ఱపు తట్ట గుగ్గిళ్ళు తినఁ బెద్ద, వెలయునాఁబోతు కండలను బెద్ద

మధ్యవైష్ణవునకు నామములు పెద్ద
కాసునియ్యని విటకాని గాసి పెద్ద
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

21. ఈడిగె ముత్తికి జోడు శాలువలిస్తి, కురుబ గంగికి జరీ కోకలిస్తి
కడియాలు కుమ్మర కనికికి దర్శిస్తి, పోఁగులు గోసంగి పోలికిస్తి
పోచీలు చాకలి పుల్లిచేతుల వేస్తి, దాని తల్లికి నూఱు దారపోస్తి
దాసరచ్చికి దేవతార్చన లమ్మిస్తి, గుఱ్ఱాన్ని ఉప్పరకొండి కిస్తి

ననుచుఁ దాత్ర మపాత్రము ననక యిచ్చి
చెప్పుకొందురు మూఢులు సిగ్గులేక
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

22. ఈనె గాండ్లంటరో యీండ్ల బైశారను, శెన్నంగి సుద్దులు సెప్పలేరు
యేదగాండ్లంటరో యీండ్లింట పొగలెల్ల, గొర్రాల బిగ్గెన గొనుగుతారు
కయిత గాండ్లంటరో కాల్పంగటించుక, చిన్నచ్చరము పేరు చెప్పలేరు
బాసిపేలంట తమాసగా ఱొమ్మున, దప్పొట యేసుక తట్టలేరు

అనుచు విప్రోత్తములఁ గన్న యట్టివేళ
మోటమానవు లనియెడి మాటలిట్లు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

23. ఉండి యియ్యని లోభి రండకొంపను శ్రాద్ధ, మైననేమి శుభంబు లైననేమి
చండాలు వాకిట వండుకొన్నది యంబ, లైన నే మతి రసాలైననేమి
మాచకమ్మ సమర్త మఖపుబ్బ హస్తచి, త్తయిన నేమి పునర్వసైన నేమి
కులనాశకుండగు కొడుకు దీర్ఘాయు వై, యుండిన నేమి లేకున్న నేమి

బవరమునఁ జొచ్చి పొడువని బంటుచేతి
దాయుధంబైన నేమి తెడ్డయిన నేమి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

24. ఎనుబోతువానకు జంకునా యింతైన, వెలహెచ్చుగల తేజివెఱచుఁగాక
జట్టిమల్లుండు గుంజిళ్ళకు వెఱచునా, పిన్నబాలుఁడు మతి వెఱచుఁగాక
గడుసైన పెనుమొద్దు గాలికి వెఱచునా, విరుగఁగాచిన మ్రాను వెఱచుఁగాక
ఱంకుముండ బజారురచ్చకు వెఱచునా, వీరపతివ్రత వెఱచుఁగాక

ఘనతగల్గిన దొరబిడ్డ గాక సుకవి
నోటితిట్లకు వెఱచునా మోటువాడు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

25. ఏదంబులకు మంగలెంకఁడే బగునేటు, ప్రశ్న సెప్పను మాల పాపిగాఁడు
కయితముల్ సెప్పబోగము చినెంకఁడె సరి, సంగీత యిద్దెకు సాకలెల్లి
చాత్రపురండాల సాతాననంతమ్మ, సిందులు ద్రొక్క దాసిరి పెదక్కి
యీశ గొట్టను కోమటీరేశమే సరి, మతిరతాలకు మాఱుమనుము లచ్చి

అనుచుమూర్ఖాళి యీరీతి ననుదినంబు
భూతలమున వచింపరే నీతిలేక
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

26. బంటి జందెము ద్వాదశోర్ధ్వ పుండ్రంబులు, నమరిన పసపు కృష్ణాజినంబు
దండంబు గోచి కమండలు వక్ష మా, లిక పుస్తకంబు పాదుకలు గొడుగు
దర్భ మౌంజీ పవిత్రము గోముఖముకొన, చెవిలోనఁదగు తులసీదళంబు
వేదమంత్రములు వినోదమౌ నపరంజి, పడగ కుండలముల పంచశిఖల

తో నరుగుదెంచి బలిని భూదాన మడిగి
తెచ్చి సురపతి కిచ్చితి విచ్చతోడ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

27. కనుముక్కుతీరు చక్కనికాంతి పొందిన, శుభలక్షణంబులు సూక్ష్మబుద్ధి
ఘనత వివేక విక్రమము బాంధవ్య వి, మర్శ విలాసంబు మానుషంబు
సరస వాచాలత సాహసందొకవేళ, విద్యా విచక్షత విప్రపూజ
వితరణగుణము భూపతియందు భయభక్తి, నీతియు సర్వంబు నేర్చునోర్పు
స్నాన సంధ్యాద్యనుష్ఠాన సంపన్నత, గాంభీర్యము పరోపకారచింత

గలుగు మంత్రిని జేర్చుకోఁ గలుగు దొరకుఁ
గీర్తిసౌఖ్యము సకల దిగ్విజయము సిరి
గలుగుచుండును దోషము ల్దొలగుచుండు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

28. కన్నె నిచ్చినవానిఁ గబ్బమిచ్చిన వాని, సొంపుగా నింపుగాఁ జూడవలయు
అన్నమిచ్చిన వాని నాదరించిన వాని, దాతఁగాఁ దండ్రిఁగా దలపవలయు
విద్యనేర్పినవాని వెఱపుదీర్చినవాని, గురునిగా హరునిగా నెఱుఁగవలయు
కొల్వు గాచినవానిఁ గూర్మి చూపినవాని, సుతునిగా హితునిగాఁ జూడవలయు

ఇట్టి వారలపైఁ బ్రేమ పెట్టుకోక
కసరు పుట్టిన మనుజుండు గనఁడు కీర్తి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

29. కలకొద్దిలోపలఁ గరుణతో మన్నించి, యిచ్చిన వారి దీవించవలయు
సిరిచేతమత్తుఁడై పరువెఱుంగని లోభి, దేబెను బెళ్ళునఁ దిట్టవలయుఁ
దిట్టిన యప్పుడేఁ దెలిసి ఖేదము నొంది, యింద్రుడైనను బిచ్చమెత్తవలయు
దీవించినను జాలదీర్ఘాయువొంది బీ, దేనియు నందలం బెక్క వలయు

నట్టియాతఁడు సుకవి కానట్టి యతనిఁ
గవియనఁగ నేల కవిమాలకాకి గాఁడె
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

30. కొండసిగల్ తలగుడ్డలు పాకోళ్ళు, చలువవస్త్రములు బొజ్జలకఠార్లు
కాసెకోకలు గంపెడేసి జందెములును, దలవార్లు జలతారు డాలువార్లు
సన్నపు తిరుచూర్ణ చారలు కట్నాలు, జొల్లువీడెమ్ములు వల్లెవాట్లు
దాడీలు వెదురాకు తరహా సొగసుకోర్లు, సంతకు దొరగార్లటంచుఁ బేర్లు

సమరమున జొచ్చి ఱొమ్ముగాయములకోర్చి
శాత్రవుల ద్రుంచనేరని క్షత్రీయులకు
నేలకాల్పన యీ వట్టి యెమ్మెలెల్ల
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

31. కోమటి అత్యంత క్షామము గోరును, ధారుణి క్షితిపతి ధనము గోరు
ధరఁగరణము గ్రామదండుగ గోరును, జంబుకం బేవేళ శవముగోరు
కుజనుడౌ వైద్యుండు ప్రజకు రోగము గోరు, సామాన్యవిప్రుండు చావుగోరు
అతిజారులగు వార లమవస గోరుదు, రాఁబోతుపేదల యశము గోరుఁ

గాఁపువానికి గ్రామాధికారమైన
దేవభూసురవృత్తుల దీయఁగోరు ...
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

32. కండ చక్కెర పానకముఁ బోసిపెంచిన, ముష్టిచెట్టుకుఁ దీపిపుట్టబోదు
పాలమున్నీటి లోపల ముంచికడగినఁ, గాకి ఱెక్కకుఁ దెల్పుగలుగఁబోదు
పన్నీరు గంధంబు పట్టించి విసిరినఁ, దేలుకొండి విషము తీయఁబోదు
వెదురుబద్దలు చుట్టు వేసి బిగించినఁ, గుక్కతోఁకకు వంక కుదురబోదు

మంచిమాటల నెంత బోధించి చెప్పగ
మడియరండకు విగుణంబు విడువబోదు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

33. ఖేద మోదంబుల భేదంబు తెలియక, గోలనై కడపితిఁ గొన్నినాళ్ళు
పరకామినుల కాసపడి పాప మెఱుఁగక, కొమరు ప్రాయంబునఁ గొన్నినాళ్ళు
ఉదరపోషణమున కుర్వీశులను వేడి, కొదవచేఁ గుందుచుఁ గొన్నినాళ్ళు
ఘోరమైనట్టి సంసార సాగర మీఁడు, కొనుచుఁ బామరముచేఁ గొన్నినాళ్ళు

జన్మమెత్తుట మొదలు నీ సరణిఁ గడచె
నెటులు గృపఁ జూచెదో గతంబెంచఁబోకు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

34. గజముపై చౌడోలు గాడిద కెత్తితే, మోయునా పడవేసి కూయుఁగాక
చిలుక పంజరములోపల గూబ నుంచితే, పలుకునా భయపెట్టి యులుకుఁ గాక
కుక్క నందలములోఁ గూర్చుండఁ బెట్టితే, కూర్చుండునా తోళ్ళూ కొఱుకుఁ గాక
ధర్మకార్యములలో దరిబేసి నుంచితే, యిచ్చునా తన్నుక చచ్చుఁ గాక

చెడి బ్రతికినట్టి శుంఠను జేర్చుకొనిన
వాఁడు చెడు నుంచుకొన్న భూపతియుఁ జెడును
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

35. గోవుల నఱవంగఁ గోసి వండుక తిను, వారలు నైశ్వర్యవంతు లైరి
మానాభిమానముల్ మాని వర్తించు గు, లాములు గౌరవధాములైరి
అక్షరం బెఱుగని యాకార పుష్టిచే, వర్ణ సంకరులు విద్వాంసులైరి
బాజారి ఱంకుకుఁ బంచాయతీ చెప్పు, ప్రాఁత లంజెలు వీరమాతలైరి

అహహ! కలియుగ ధర్మ మేమనఁగ వచ్చు
నన్నిటికి నోర్చి యూరక యుండవలయు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

36. చదువుచుండెడివేళ సభలోనఁ గూర్చుండి, దున్నపోతుల కొడుకెన్నుఁ దప్పు
విద్యాధికుల కిచ్చు వేళడ్డుపడి మాల, ధగిడీల కొడుకు వద్దనుచుఁ జెప్పు
ధన మెక్కుడుగఁ గూర్చి తినలేక యేడ్చెడి, పెనులుబ్ధుఁ డర్థుల గనిన ఱొప్పు
బిరుదు గల్గిన యింటఁ బెరిగినఁ గొణతంబు, విప్పినంతనె కుక్క వెదకుఁ జెప్పు

రాజసభలందుఁ బండిత రత్నములకుఁ
జనులు చెఱచును నొక్కొక్క పాపి నరుఁడు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

37. జన్నిరోగికి బఱ్ఱెజున్ను వేసినయట్లు, పిల్లినెత్తిని వెన్నఁ బెట్టినట్లు
కొక్కపోతుకు నెయ్యికూడు వేసినయట్లు, చెడ్డజాతికి విద్య చెప్పినట్లు
సాతాని నుదుట విభూది రాసినయట్లు, గూబ దృష్టికి దివ్వె గూడినట్లు
ధన పిశాచికి సుదర్శనము గన్పడినట్లు, చలిచీమలకు మ్రుగ్గు చల్లినట్లు

సురభి బదనిక పాముకుఁ జూపినట్లు
దుష్టునకు నీతి వెగటుగాఁ దోఁచునట్లు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

38. తండ్రి మధ్వాచారి తనయు డారాధ్యుండు, తల్లు రామాన్జ మతస్థురాలు
తనది కూచిమతంబు తమ్ముఁడు బౌధుండు, సర్వేశ్వర మతంబు సడ్డకునిది
ఆలు కోమటిజాతి దక్క జంగమురాలు, బావగారిది లింగబలిజకులము
ఆఁడుబిడ్డ సుకారి యల్లుఁడు పింజారి, మఱదలు కోడలు మారువాడి

గలియుగమ్మున వరణసంకరము ప్రబలి
యుత్తమకులంబు లొక మూల నొత్తిగిల్లె
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

39. తల్లి ఱంకునఁ దండ్రి ధనము పోయినయట్లు, మూలనిక్షేపంబు మునిఁగినట్లు
కూఁతురి ముడుపెల్లఁ గొల్లవోయినయట్లు, కాణాచివల్లెలు కాలినట్లు
తన యాలి గడనెల్ల దండుగ కైనట్లు, దండ్రి తద్దిన మేమొ తప్పినట్లు
చెల్లెపైఁ బడి దొంగ చెఱచిపోయిన యట్లు, కొడుకునప్పుడు తలగొట్టినట్లు

దిగులుపడి చూచి మూర్చిల్లి తెప్పరిల్లి
కవుల కియ్యంగ వద్దని కన్ను మీటు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

40. దూదేకుల హుస్సేను దొమ్మరి గోపాలు, పట్ర మంగఁడు గాండ్ల దాలిగాడు
బయశేనినాగఁడు పటసాలె నారాయుఁ, డగముడి లచ్చిగాఁ డా ముకుందు
చాకలిమల్లఁడు సాతాని తిరుమల, గొల్లకాతడు బెస్త గుర్విగాడు
కోమటీ శంభుడు కుమ్మరి చెంగడు, మంగ లెల్లడు బోయ సింగ డొకడు

కన్నవారెల్లఁ బండితుల్ కవులుఁ గాగ
వేదశాస్త్రంబు లేడను విప్రులేడ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

41. దొరవద్ద నెంత చౌదరి యైన ధన మన్వి, తాఁజెప్పఁ గార్య సాధకము లేదు
రంభైన తన శరీరముఁ గరంబుల, దా బిగించిన సుఖ తరము లేదు
తగవులో నాపురందరుఁడైనఁ దన ప్రజ్ఞ, తాఁజెప్పుకొనినఁ బెత్తనము లేదు
తాఁజేయి పుణ్య మింతని యొరులతోఁ జెప్ప, బ్రహ్మ దేవునికైన ఫలము లేదు

గనుక నివి యెల్ల నొరులచేఁ గాని భువిని
తమదు శక్తిని మంత్ర తంత్రములు లేవు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

42. దొర సొమ్ముదిని కార్య సరణి వచ్చినవేళఁ, బాఱిపోఁ జూచిన బంతువాని
నగ్నిసాక్షిగను బెండ్లాడిన తన యింతి, నేలక పరకాంత నెనయు వానిఁ
గబ్బము ల్సేయ సత్కవిజనాళికిఁ గల్గి, నంతలో నేమియ్య నట్టివాని
నిచ్చిన దీవెన లియ్యక యత్యాశ, తోనేఁగు యాచకుండైన వాని

గట్టి ముచ్చెలతోఁ బట్టి కొట్టి విఱుగ
గట్టి పంపించవలయునుఁ గాలుపురికి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

43. నంబి కవిత్వంబు తంబళ జోస్యంబు, వలనొప్పు కోమటి వైష్ణవంబు
వరుసనే యుప్పరివాని సన్న్యాసంబు, తరువాత శూద్ర సంతర్పణంబు
రజకుని గానంబు రండా ప్రభుత్వంబు, వెలయఁగా వెలమల వితరణంబు
సానిపండితశాస్త్ర వాదము వేశ్య, తనయుఁడబ్బకుఁబెట్టు తద్దినంబు

నుభయ భ్రష్టత్వములు గాన నుర్విలోన
రాజసభలందు నెన్నగా రాదుగదర
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

44. నత్తులేకుండిన ముత్తైదు ముక్కందు, మూల లందును ఋతుస్త్రీల యందు
మధ్యపక్వ స్థలమందుఁ గిన్నెరమీటు, నతనిచేఁ గుమ్మరి యావమందుఁ
కాటుక పొగయందుఁ గాళ్ళ చప్పుడు నందు, దొమ్మరివాయించు డోలునందు
దీపము లేనట్టి దివ్వెకంబము నందు, మార్జాల ముఖమందు మాంసమందు

ముదముతో సంతతము నీదు వదినెగారు
విడిది చేసుక వీరిని విడువకుండు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

45. పంచాంగములు మోసి ఒడవాతనముఁ జేసి, పల్లె రూటము చెప్పి పసులఁగాచి
హీనవృత్తిని బిచ్చమెత్తి గోడలు దాఁటి, ముష్టి కూళ్ళకుఁబోయి మెత్తులఁబడి
విస్తళ్ళుగుట్టి కోవెలనంబి వాకిటఁ, గసవూడ్చి లంజెల కాళ్ళు పిసికి
కన్న తొత్తులఁ దమ కళ్ళెత్తి చూడక, యాలు బిడ్డలఁ బరులంటఁ జేయు

నిట్టి దేబెకు సిరి గల్గెనేని వాఁడు
కవివరుల దూఱు బంధువర్గముల గేరు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

46. పతికి మోహములేని సతి జవ్వనం బేల, పరిమళింపని సుమ ప్రచయ మేల
పండిత కవివర్యు లుండని సభ యేల, శశి లేని నక్షత్ర సమితి యేల
పుత్ర సంపద లేని పురుషుని కలి మేల, కలహంసములు లేని కొలన దేల
శుకపికరవ మొకించుక లేని వనమేల, రాజు పాలింపని రాజ్య మేల

రవి వికాసనంబ లేనట్టి దివసమేల
ధైర్య మొదవని వస్తాదు తనమదేల
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

47. పరకాంతపై నాసపడెడి మానవులకు, నగుబాటు, మనమున తగని దిగులు
అగడువిరుద్ధంబు నాచారహీనత, చేసొమ్ముపోవుట, సిగ్గుచెడుట
యపకీర్తి బంధుజనాళి దూషించుట, నీతియుఁదొలగుట నిద్రచెడుట
పరలోకహాని లంపటనొంది మూల్గుట, పరువుదప్పుట దేహబలము చెడుట
తనయాలి చేతిపోటునఁ గృశించుట దాని, వరుడు గన్గొనిన జీవంబుతెగుట

ముజ్జగము లేలు నా విరాణ్మూర్తికయినఁ
గాని దుర్వృత్తి దగదెంత వానికైన
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

48. పరదళంబులఁగాంచి భయముచే నురికిన, రాజుగాఁడతడు గోరాజు గాని
ధర్మంబులకు విఘాతముసేయ మంత్రిశే, ఖరుఁడు గాఁడతఁడు సంకరుఁడు గాని
విద్యాప్రసంగము ల్విను రసజ్ఞులు లేక, ప్రాజ్ఞుల సభగాదు రచ్చ గాని
పతితోడ కలహించి పడుకొని యేడ్చెడి, దాలుగా దది యెఱ్ఱతేలు గాని

శాస్త్రముల మించినట్టి యాచారమైన
నిష్ఠగానేరఁదది పెనుజ్యేష్ఠగాని
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

49. పానంబు జూదంబు పరసతిపై బాలి, ధనకాంక్ష మోహంబు తగని యాస
యనుదినంబును వేఁట యధిక నిద్రనుగొంత, పేదఱికంబును బిఱికితనము
నతిలోభమును మందమతి హెచ్చుకోపము, నమిత వాచాలత యనృతములును
ఖండితం బాడుట గర్వంబు సంధ్యల, వేళలఁబయనంబు విప్రనింద

యాప్తజనముల దూఱుట నసురు తిండి
మానవేంద్రుల పదవికి హాను లివియ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

50. పాలనలేని భూపతియైన నతని ద, గ్గెరనుండు మంత్రి ధగ్డీయునైన
చెవిటి రాయసమైన సేవకుఁ డౌడైన, వారసుగాఁడు దివాను నయిన
వరుస బక్షీ చిత్తవైకల్యుఁ డయినను, గడుదీర్ఘ వృత్తి వకాలతైన
కోశపాలకునకు గుందేతి తెవులైన, నుగ్రాణిగాని కత్యుగ్రమైన

దాతలకు మోస మచటి విద్వంసులకును
బ్రాణసంకట మా భూమిఁ బ్రజకుఁగీడు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

51. సీమగంధపు మోము పిల్లి మీసంబులు, కట్టెశరీరంబు కాకినలుపు
ఆర్చుకన్నులు వెన్నునంటిన యుదరంబు, నురుగు కారుచునుండు నోరుకంపు
చెయిచెయ్యి దిగరాచి చెక్కిళ్ళురుద్దుట, దవుడల సొట్ట పాదముల మిట్ట
ఒకరిని జూచి మేలోర్వ లే కేడ్చుట, దౌర్భాగ్యగుణములు తగని యాశ

ఇట్టి యవలక్షణపు మంత్రి నేర్పరింప
దొరల కపకీర్తి దెచ్చు నా దుర్జనుండు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

52. పూబొదలో దాఁగియున్న పులియున్నరీతిని, మొగిలిరేకుల ముండ్లు మొలచి నట్లు
నందనవనములో నాగుఁబామున్నట్లు, చందురునకు నల్పు చెంది నట్లు
సొగసుకత్తెకుఁజెడ్డ తెగులు కల్గిన యట్లు, మృగనాభిలోఁ బుప్పి తగిలినట్లు
జలదిలో బెద్దక్క సంభవం బైనట్లు, కమలాప్తునకు శని గల్గినట్లు
పద్మరాగమునకుఁ బటల మేర్పడినట్లు, బుగ్గవాకిటఁ జెట్టు పుట్టినట్లు

ధర్మవిధులైన రాజసంస్థానములను
జేరు నొక్కొక్క చీవాట్లమారి శుంఠ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

53. పై మాటలొకలక్ష పలుకంగను సరా య, హంకారవర్తన మణఁగ వలయు
అనఁపజాలక కానలందుఁబోవగ సరా, యెఱుకదెల్పెడి మూర్తి దొరక వలయు
దొరికినాఁదని వేడ్క నరయంగనే సరా, గురుపదంబుల ఖక్తి కుదర వలయు
కుదిరె నం చని యూరకుండఁగానే సరా, పాయకాత్మను బాటి సేయవలయు

చేసినను కాదు పాచిని దోసి శుద్ధ
గంగనెత్తిన యటముక్తి గాంచవలయు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

54. భట్టరావార్యుల బట్టలు కాగానె, మడిగట్టుకొను పట్టుమడత లౌనె
అలరాచకూతురు నధరంబు కాగానె, తేనెఁ జిల్కునె యనుపాన మునకు
అల్ల యేలేశ్వరోపాధ్యాయు బుఱ్ఱయు, రాచూరిపెద్ద ఫిరంగి యౌనె
అల తాళ్ళపాక చిన్నన్న రోమములైన, దంబుఱ దండెకు దంతులౌనె

హుంకరించిన నెటువంటి మంకునైనఁ
దిట్టవలయును గవులకు దిట్టమిదియె
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

55. బడవాకుఁ బ్రతియెన్న బహుమతు లేనూరు, దళవాయి కొక్క యూరధర్మచేసి
పడుపు తొత్తుకు మేలు పౌజుకమ్మల, తాటాకు దుద్దుల తల్లిచెవుల
దండె దాసర్లకుఁ దాజీతవాజము, కవివరులకుఁగన్నగాని మన్ను
బై నీని సుద్ధికి బారిశలువ జోడు, విద్వాంసులకు బేడ వెలితిగుడ్డ

ఘనము నీచం బెఱుంగక కలియుగమున
నవని నడుతురు మూఢులైనట్టి దొరలు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

56. మంగల కత్తిపై నంగవేసిన యట్లు, క్రోడెత్రాచును ముద్దు లాడి నట్లు
కొఱవితో నడునెత్తి గోఁకి న ట్టీనిన, పులితోడ సాముకుఁబూనినట్లు
వెదసింగమును ఱాల నదలించికొని నట్లు, మినుకు వజ్రపు రవమ్రింగినట్లు
కొర్తిమీదను గొంతు కూర్చుండు కొని నట్లు, నూతిపైఁ బసిబిడ్డ నునిచి నట్లు

క్ష్మాతలేంద్రులసేవ కష్టంబు వార
లిచ్చి రని గర్వమున నిక్కి యెగురరాదు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

57. మకరందపానంబు మధుకరాళికిఁగాక, జోఱీగఁ చవి గని జుఱ్ఱగలదె
హరిపదాబ్జధ్యాన మమనస్కులకుఁగాక, చెనఁటిసద్భక్తితోఁ జేయగలడె
కవితా రసజ్ఞత సువివేకులకుఁగాక, యవివేకి చెలి యొగ్గియాఁనగలడె
పద్మినీ సతిపొందు పాంచాలునకుఁగాక, దేబైన షండుడు తెలియఁగలఁడె

రాజసభలఁబరోపకారములు తెలుప
శ్రేష్ఠులేకాక దుష్టులు చెప్పఁగలరె
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

58. మద్యపాయులతోడ మచ్చిక కారాదు, బడవాల గొప్పగాఁ బట్టరాదు
శాత్రవునింత భోజనము చేయఁగరాదు, సన్యాసులను గేలి సలుపరాదు
దేవభూసురవృత్తి తెరువు పోవఁగరాదు, పరు నాలి గని యాస పడగఁరాదు
కంకోష్ఠునకు నధికార మియ్యగరాదు, చెలగి లోభినిఁ జేర బిలువ రాదు

లంచగాండ్రను దగవుల నుంచ రాదు
మాతృపితరుల యెడ భక్తి మఱువరాదు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

59. మన్ననలేని భూమండలేంద్రుని కొల్వు, లాలింపనేరని లంజ పొందు
వస్తుపోతుందని వాని చుట్టఱికంబు, బుద్ధి తక్కువవాని యొద్ది ఋణము
సరగానివానితో సరసోక్తి తనకన్న, బలవంతు నింతను బడుచుఁగొనుట
సామాన్య జాతితో జగడంబు పూనుట, మూర్ఖుని మైత్రికి మోహపడుట

అధమ మిది భువి నరులకు నజునకైన
మఱచి యప్పని చేసిన మానహాని
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

60. మన్నించు నరపతి మమత తప్పిన వెన్క, నుత్తముం డాభూమి నుండరాదు
పైవిటుం డొక్కఁ డేర్పడినట్టి వేశ్యపై, నెంతవాఁడైన నాసింప రాదు
అన్నదమ్ములను గొట్లాడి మానసము ని, ర్జింపక మును తామసింప రాదు
పగతుఁడు నెనరుగా భాషించెనని వాని, నెయ్యంబుగనక చన్వియ్య రాదు

చెలులతో రాజకార్యముల్ చెప్పరాదు
పలువ మంత్రైన దొరలకుఁబరువులేదు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

61. రణభేరి తెగువైన రాజు స్వేతచ్చత్ర, మేనుఁగు నివి నాలుగు నేకరాశి
మారుండు కీరంబు మంద సమీరుండు, రాకాసుధాకరుం డేకరాశి
వేదము ల్గోవులు విప్రోత్తములు దర్భ, లేర్పరింపఁగ నాలు గేకరాశి
ముఢాత్ముఁ డత్యంత మూర్ఖుఁడు గాడిద, కాకి వీరలు నాలు గేకరాశి

ద్విపద కావ్యంబు ముదిలంజ దిడ్డిగంత
యియ్యనేరని రండ నాల్గేక రాశి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

62. రమణచెంతను సిగ్గు రణమున భీతి భో, జన కాలమందు సంశయము
ఇచ్చెడిచోఁజింత మెచ్చిన యెడలేని, యచ్చినవానిపై హూంకరింపు
తగవున మోమోట దాన మిచ్చకులకుఁ, దపమొనర్చెడివేళఁ దామసంబు
గూర్మిచేసినచోటఁ గూహకం బద్భుత, ద్రోహవర్తనులపై మోహదృష్టి

అవని సత్కీర్తి కోసమై యాశనొందు
రాజవర్యుల కివియుఁగారాని పనులు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

63. రాజులమంచు బొఱ్ఱలు తివురంగఁగా, దని మొనలో నఱుకాడ వలయు
మంత్రులమని బొంకుమాటలాడంగఁగా, దిప్పింపనేర్చి తామియ్య వలయు
కవుల మంచును వింతగా నల్లినను గాదు, చిత్రప్రబంధముల్ చేయవలయు
తపసుల మని నిక్కి తలలు పెంచినఁగాదు, నిర్వికల్పసమాధి నెగడవలయు

ఇచ్చినను నేమి వినయోక్తు లెఱుఁగవలయు
గడుసుకూఁతల సత్కీర్తి కలుగబోదు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

64. రామాండ కతలెల్ల మేమెఱుంగని యవే, కాటమరాజుకుఁ గర్ణు డోడె
బాగోత కతలంట పలుమాఱు వినలెదె, యిగనేశుఁ డర్జను నిరఁగ మొడిసె
బారత కతలోన బాలరా జొక్కఁడు, కుంబకర్ణుని బట్టి గుద్ది సంపె
కంద పురాండలకత పిల్లకాటేరి, యీరబద్రుని మెడ యిరఁగగొట్టె

అనుచు మూర్ఖులు పలుకుదు రవనియందుఁ
గవివరులు పేఁడఁబోయిన కాలమందు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

65. లత్తుక రంగు చల్లడము మిటారంపు, చౌకట్లు తగటుఁ మిర్జాకుళాయి
మగవాల పంచిక మొగముపై జవ్వాది, తిలకము జాతికెంపుల బులాకి
పులిగోరుతాళి పచ్చల బాజుబందు ని, ద్దా మేల్కడానిజ ల్తారుపాగ
కుడి పదంబునకు జాగుల్కి ఘంతలును ఘ, ణిల్లని మ్రోము మానికపు టందె

నీతుగాఁ బిన్నపై పల్లెకూతమునకు
నరుగుచును మధ్యధేనుకాసురుని బట్టి
కొట్టి ధరఁగూల ద్రోయవా గుండె లవియ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

66. వంకరపాగాలు వంపుముచ్చెల జోళ్ళు, చెవి సందుకలములు చేరుమాళ్ళు
మీఁగాళ్ళపైఁ బింజె బాగైన దోవతుల్, జిగితరంబైన పార్షీమొహర్లు
చేఁపవలెను బుస్తీ మీసము ల్కలం, దాన్పెట్టెలును జేత దస్త్రములును
సొగసుగా దొరయొద్దఁ దగినట్లు కూర్చుండి, రంకులాండ్లకు శిపారసులు చేసి

కవిభతుల కార్యములకు విఘ్నములు చేయు
రాయసా ల్పిందములు తిను వాయసాలు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

67. వలపు రూపెరుగదు వసుధ మార్త్యులకు సూ, కరమైన మనిసిగాఁ గానుపించు
ఆకలిలో నాల్క యరుచి యెఱుగద, యంబలైనను సుధయనుచుఁ గ్రోలు
గోపం బెదుటి గొప్ప కొద్దులెఱుంగదు, ప్రాణబంధువునైనఁ బగతుఁజేయు
నిదుర సుఖం బెఱుంగదు వచ్చినప్పుడు, కసవైన విరిశయ్యగా గనబడు
గామంబు నిర్ణయకాలం బెఱుంగద, యిచ్చచెందిన వేళ నెనయగోఁరు

హరునకైనను నివి గెల్వ నలవికాదు
ఇతరులైనట్టి మానవులెంత వారు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

68. వసుదాధిపతికి విశ్వాసగుణంబు జా, రునకు సత్యంబు చోరునకు భయము
లంజెకు మోమోట పంజకు ధైర్యమెం, గిలికెగ్గు మద్యపాయులకు సిగ్గు
ద్రవ్యాధికులకును దాన ధర్మములపై, దృష్టియు జారిణి స్త్రీకి వావి
పలుగాకులకు మేలు పందగొడ్డుకుఁ బాలు, మానికిఁగఱవు కోమటికి బరువు

మేక మెడ చన్నులకుఁ బాలు మేడిపూలు
లేవు త్రిభువనములను గాలించి చూడ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

69. వాగ్భూషణంబునిన్ వర్ణనసేయుట, కర్ణభూషణము నీ కథలు వినుట
హస్తభూషణము నీ కర్చన సేయుట, నేత్రభూషణము నీనీటు గనుట
హృదయభూషణము నిన్మదిఁ బాయకుండుట, మూర్ధభూషణము నిన్మ్రొక్కు టరయ
అంఘ్రీభూషణము నీయానంద నిలయప్ర, దక్షిణం బేగుట ధర్మచరిత!

సతముగల భూషణములెన్ని జన్మములకు
నివియెఁకా గనుటింత కెచ్చేమిగలదు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

70. వార్ధక్యమునఁ చిన్నవయసు పెండ్లామైన, దారిద్ర్యమునఁ బెక్కుతనయులైన
ఆత్రుఁడౌ విటకాని కతిభాషి లంజైనఁ, బొరుగున నత్తిల్లు పొసగఁనైన
సంగీతపరునకు జటపాఠితోడైన, నెనుముతో నట్టేట నీఁదుటైన
బెను వానాకాల మందును బ్రయాణంబైన, జలికాలమున దీక్ష సలుపుటైన

మరణ మిక లేదు వేఱె భూమండలమున
గణనసేయంగ నగునె యీ కష్టమహిమ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

71. వితరణశౌర్య ప్రవిష్టునకే కాక, మీసము పిసినారి కోసకేల
సిరిగల ఘనసువాసిని కొప్పునకుఁ గాక, బొండుమల్లెలు బోడిముండ కేల
ప్రజలు సుఖింపగజేయు పంటచెర్వుకుగాక, గండిగుంటకు ఱాతికట్ట యేల
జాతైన బారహాజారి తేజికిఁగాక, కఱకుల కళ్ళెంబు గాడ్దెకేల

అతులితంబైన యల పతివ్రతకుఁ గాక
శుద్ధవేశ్యకు మంగళసూత్ర మేల
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

72. విద్యాధికుల రాజు వివరించి నిలిపెనా, యిందఱేమిటి కంచుఁ గుందుచుండు
మోయీను కుగ్రాణమును జెప్ప వడ్ల గిం, జలకు బరాతము ల్సరవి వ్రాయు
తిండికిఁ జేటుగాఁ బండితు లేల తె, ప్పున సెలవిమ్మని పోరుచుండు
బారిశాల్వలు దెచ్చి బహుమాన మిమ్మన్నఁ, జాక ఖరీదు వస్త్రముల నిచ్చు

ఇట్టి యపకీర్తి మంత్రిని బెట్టఁదగదు
మంచిమాటల జరగఁ ద్రోయించవలయు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

73. హేమాచలము శృంగ మెక్కి లెక్కార్చుచుఁ, గాకి కూయఁగనే పికంబు గాదు
గంగాది నదులలోఁ గలయ ముంచంగానే, తల వెండ్రు కెన్నడు దర్భ గాదు
తెగఁ దిని తలపిక్క లెగయఁగా బలసిన, దున్నపో తేనుగు గున్నగాదు
పొదుగు లావై యెంత పొడుగుగాఁ బెరిగినఁ, గుక్కపో తెన్నఁడు గోవు గాదు

ఉన్నత స్థానమందు గూఎచుండగానె
భ్రష్టు భ్రష్టే యగుం గాని శిష్టుగాడు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

74. అప్రయోజకునకు నారభాటము గొప్ప, యాఱిపోయెడి దివ్వె కధికదీప్తి
కట్టనిల్వని చెర్వు గడియలోపల నిండు, బ్రతుకఁజాలని బిడ్డఁ బారెడుండు
వృద్ధి నొందని చెట్టు వెఱ్ఱి తేగడి జాడ్య, మెచ్చు ముందటికన్న నిచ్చుఁ తళుకు
తన్నించుటకె దొరల్ తగని చన్విచ్చుట, పొయిపాలికే పాలు పొంగుటెల్ల

బెరుగుటయు విఱుగుటకని యెఱుఁగలేక
యదిరిపడుచుండు నొక్కొక్క యల్పజనుడు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

75. పాలన లేని భూపతిని గొల్చుట రోత, యౌదార్యహీనుని నడుగ రోత
కులహీనజనులతోఁ గలహించుటయు రోత, గుణహీనకామినిఁ గూడ రోత
పాషాండ జనులపై భ్రాంతి నొందుట రోత, మధ్యపాయులతోడ మైత్రి రోత
తుచ్చంపు బనులకు నిచ్చనొందుట రోత, చెలఁగి సద్గురు నింద సేయ రోత

వేదబాహ్యుల విద్యలు వినుట రోత
క్రూరుఁడైనట్టి హరిభక్తుఁ గూడ రోత
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

76. పసచెడి యత్తింటఁబడి యుండు టది రోత, పరువు దప్పినయెడ బ్రతుకు రోత
ఋణపడి సుఖమున మునిగియుండుట రోత, పరులకల్మికి దుఃఖపడుట రోత
తన కులాచారంబుఁ దప్పి నడువ రోత, ధరణీశునకు బిర్కితనము రోత
పిలువని పెత్తనంబునకుఁ బోవుట రోత, యల్పుతో సరసంబు లాడ రోత

ఒకరి యాలిని గని వగనొంద రోత
సతికి జార పురుషుని బ్రతుకు రోత
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

77. వ్యాసాదులగు మౌనివర్యులు తపసెల్లఁ, బోగొట్టుకొనుట సంభోగమునకె
జలజాత భవశివాదులు గూడఁ భ్రమగొని, మురియుట యీ పాడు భోగమునకె
నేర్తు మంచని నెఱ్ఱనీల్గుచు విద్యలు, కోటినేర్చుట పొట్టకూటి కొరకె
ఏక చక్రమ్ముగ నేలిన రాజైన, గడ కేడు జేనల కాటి కొరకె

కీర్తి యపకీర్తి దక్కఁ దక్కినవి నిల్వఁ
బోవు శాశ్వత మౌనట్లు పుడమి మీద
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

78. సుంకరులకు వర్ణ సంకరులకుఁ దన, పొత్తొసంగెడి తొత్తుముందలకును
సారాయి నీళ్ళకు జాతరగాండ్లకు, బంగు భాయీలకు బందెనకును
బడవాలకును లేని భడవాలకును ఱంకు, రాట్నాలకును శుంఠ రండలకును
కలిమి దండుగులకు గారడీ విద్యకుఁ, దోడఁబోతుల కాట దొమ్మరులకు

లోభితనమున నేడ్చ నిద్రాభవాని
గడనవీండ్లకె కాక సత్కవుల కౌనె
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

79. వెల్లుల్లి వనములో వెలయంగ జోఱీఁగ, పికము, పాడూరను బేస్త రాజు
సాలె జేండ్రులలోన సాతాని పండితుం, డంధులలోన నేకాక్షి శ్రేష్టుఁ
డతిలోభి రాజున కర్ధంబు నడుగని, వాఁడె పో పండితవర్యుఁదరయ
గాఁపు మంత్రులలోనఁ గాటేరి దైవంబు, కొక్కెరాయలలోనఁ గొంగ ఘనము

గుడిసె వేటుల నిల్లాలు గిత్తలంజె
గనుక నీరీతిఁ బెక్కులు గలవు తలప
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

80. నంది గణం బెక్కి నడువీథినే వచ్చు, దైవమో గంగమో దమ్మరాజో
ఇనకాప్పశీనఁడో యీరుఁడో యీసృఁడో, యీసృడైతే లేదె యెనకఁ దోఁక
ఆళ్ళురో గనపతో అమ్మ చీతమ్మరో, చీతామ్మ రైయుంటె సింగమేది
మంచిది చూతాము మారమ్మ కాబోలు, మారెమ్మరై తేను మాలమేది

ప్రాకృత జనంబు లీరీతిఁ బలుకుచుంద్రు
తెలివి యించుక లేకను దెలిసి కొనక
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

81. పొరుగూరి కేగినఁ బోవునే దుర్దశ, కాదె పెండిలి సన్నికల్లు దాచ
డొంకల డాఁగ బిడుగుపాటు దప్పునే, కాలడ్డ నిలుచునే గాంగ ఝురము
కుమతిచేఁజెడునె యెక్కుడు మంత్రి యత్నంబు, లింకిపోవునె యనావృష్టి జలధి
ధవుడు పిన్నైన వైధవ్యంబు దప్పునే, మనడె దీర్ఘాయువై మందు లేక

అర్కుఁడుదయింపఁ జెడునె గుహా తిమిరము
తాళ మెత్తుక పోవ మందసములోని
విత్త మలపడకుండెనే వెచ్చమునకు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

82. ఆరగించంగ యోగ్యము గాక యుండునే, పై తొక్క బిరుసైన బనస ఫలము
మాధుర్య మెడలునే మామిడి పండుకుఁ, దొడిమ పట్టున జీడి తొరలియున్న
గేదంగి విరి మౌళిఁ గీలింప కుందురే, యగ్ర భాగమున ముళ్ళలమి కొన్న
అఖిలాంగ సీమ యొయ్యారంబు గల్గిన, విడుతురే యొక వంక పడతికున్న

గుణము బహుళంబు దోషంబు గొంచ మైనఁ
గొదవఁ జెందక యుండు నెక్కుడు గుణంబు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

83. గోవధ గావించి గోరోజనమ్ము రో, గార్తుల కొసఁగఁ బుణ్యాత్ముఁడగునె
ఫలశాఖిఁ బడమొత్తి ఫలములేఱించి భూ, సురుల కర్పించిన సుకృతి యగునె
నిండు తటాకంబు ఖండించి చేఁపల, మత్స్యభుక్కులఁ దన్ప మాన్యుడగునె
గుడికొట్టి యిటికలు గూరిచి తులసి తి, న్నెలు రచించిన దర్మనిరతుఁ డగునె

ప్రబలపాతక పూర్ణుఁడల్పంపు సుకృత
మునను శుద్ధుండు గాకుండు ననుట నిజము
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

84. మందుమాకిడి గండమాల మాన్పఁగ లేఁడు, చక్కఁజేయ గలండె నక్క మోము
వ్రేలివంకర మీఁద వీగనొత్తఁగ లేఁడు, కుదురు సెయగలండె గూనివీఁపు
త్రోయఁ జాలఁడు కుక్కతోక వంకరైన, నేటివంకలు దీర్ప నెట్టు లోపు
తనవారి యొచ్చంబ తాను దీర్పఁగఁ జాలఁ డొరుల యొచ్చము దీర్ప నోపునెట్లు

దైవక్ర్తమైన వంకర దలఁగ ద్రోయ
వశముగాకుండు గద యెంత వానికైన
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

85. ఋణశేష మున్నను రిపుశేష మున్నను, వహ్ని శేషంబున్న వచ్చుఁగీడు
భుక్తి వధూజనరక్తి నిద్రాసక్తి, యగ్గలంబైనఁ గీడావహిల్లు
గుత్సి తాత్ముని తోడఁ గోపనజనముతో, గొండిక వానితో గోష్ఠి తగదు
అర్భక పశుమందిరాంగరక్షల యందు, నేమాఱ పాటొంద నెగ్గుఁజెందు

ఇట్టి నయమార్గ మెఱుఁగక యిచ్చవచ్చి
నట్లు చరియించువారికి హానివచ్చు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

86. పెట్టి పోసిననాఁడె చుట్టాలరాకడ, కలిమివేళనె వారకాంత వలపు
సేవ చేసిననాఁడె క్షితినాధు మన్నన, దయను గల్గిననాడె వనితరక్తి
విభవంబు గలనాడె వెనువెంట దిరుగుట, పని యున్ననాడె మా వార లనుట
పొడిమి గలనాడె పొరుగింటి పోరచి, మగుడింపఁ గలనాఁడె తగవు సూటి

ఆత్మశక్తి తొలగిన యవసరమునఁ
దనకు నెవ్వరు గానిది తథ్యమరయ
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

87. చేరువ పగయును దూరపు మైత్రియు, గావించె నేనియుఁ గార్యహాని
ఆల్పుతో వైర మన్య నృపాలునితో మైత్రి, యొనరించెనేనియుఁ నొదవుఁగీడు
త్యాగంబునకు నాత్మ భోగంబునకు గాని, విత్తార్జనంఁ గావింపరాదు
బాసకులోనైనఁ బ్రతిబాషలాడినఁ, బొలఁతితో భాషింపఁ బోవఁదగదు

ఇట్టి నయమార్గమెరుగక యిచ్చవచ్చి
నట్లు చరియించువారికి హానివచ్చు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

88. సూర్యుఁడు దశశతాంశువులఁ బోగవేదఱిమినఁ, గలుగుహలు చీకటులుఁడాగ
ఝుంఝూనిలము దాడిసలుప దీపమునకుఁ, గలదే వసియింపఁ గలశమొకటి
ఫని సాళుపంబు గువ్వను దాఱఁదఱిమినఁ, దరుకోటరము లేదె దానిఁబ్రోవ
గరుడుండు వెనుదాక గాకోదరముడాఁగ, గలుగదే వాల్మీక బిలమొకండు

బలము గలవాడు దుర్బలు బాఱదఱుమ
దైవమొక ప్రాపు గల్పింపఁదలఁపకున్నె
పొరలు నే ప్రొ ద్దహంకారమున నరుండు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

89. మౌనంబు దాల్చుట మన విచ్చగింపని, గదిమివేయుట లోభకారణంబు
దర్శనంబియ్యమి తప్పుసైపక యున్కి, పెడమోముపెట్టుట ప్రియములేమి
గర్వంబు దెన్పుట కార్యాంతరాసక్తి, సమయంబుగాదంట జరుపునేరు
అరయద మన్న రంధ్రాన్వేషణాసక్తి, యతివినయంబు ధౌర్త్యంబు తెరువు

లిట్టి ప్రభుదుర్ణయపుఁ జేష్ట లెఱుగలేక
వెంబడించెడి వాడెపో వెఱ్ఱివాడు
దానికొడ బడ డింగిత జ్ఞానశాలి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

90. తనతల్లి చోటనే తప్ప నటించిన, దురితాత్ముననుఁ గురుద్రోహ మెంత
కొతుకొకింతయు లేక గురున కెగ్గొనరించు, కఠినాత్మునకుఁ గృతఘ్నత్వ మెంత
కృతమెఱుంగని మహాకిల్బిషాయుత్త చి, త్తునకు మిత్రద్రోహ మనఁగ నెంత
పరమమిత్రుల బాధపఱుచు దుర్నయమునకుఁ, బ్రజలనందఱ గష్టపరచుటెంత

అనుచుఁదనదు చరిత్రంబు లవని జనులు
నిందసేయంగ బ్రతుకు దుర్నీతిపరుడు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

91. అచ్చిన వాని యిల్లాలిఁ గట్టఁగ జూచు, దా నియ్యవలసిన దండ మిడును
అలుసైన వాని యిల్లాక్రమింపఁగ జూచు, దనకుఁగీడైనఁ బాదములు పట్టు
అణువుగాఁ జూచుఁగొండంతైనఁ దనతప్పు, గోరంత యొరు తప్పు కొండ సేయు
బంధులకిడఁ డంచుఁ బరుల దూషించును, దనయిల్లు చొచ్చినఁ దడకవెట్టు

దుర్ణయుల దుర్గుణంబులఁ ద్రోయరాదు
దానికి ఫలంబు యమ సన్నిధాన మందె
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

92. కందిరీగల పట్టు కడఁగి రేపఁగవచ్చు, మానిపింపఁగరాదు దానిపోటు
చెట్లలో బెబ్బులిఁ జెనకి రావచ్చును, దప్పించుకొనరాదు దానికాటు
పఱచునశ్వము తోఁకబట్టి యీడ్వఁగవచ్చు, దప్పించుకోరాదు దాని తాఁపు
కాఁకచే బొరుగిల్లు గాల్చి రావచ్చును, దనయిల్లు కాపాడఁదరముగాదు

గార్యతతులెల్లఁజేసి తత్కార్యఫలము
లనుభవింపుదు రాయాయి యవసరముల
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

93. కన్నంబు ద్రవ్వి తస్కరు డింటివానికి, వాడు లేడని ముంతవైచి చనునె
తెరవాటుకాడు చింతించునే కట్టిన, బట్ట డుల్చిన మానభంగ మనుచు
వలబడ్డమెకము చూల్వహియించె నంచును, విడువంగఁజూచునే వేఁటకాఁడు
జారుండు పరకాంతశయ్యపై దారిచి, వావి గాదనిపల్కి వదలి చనునె

ఆత్మజను గుత్త రూకల కమ్ము నాతఁ
దరణమున నొసంగఁజూచునే యల్లునకును
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

94. గోముఖవ్యాఘ్రంబు కూరలో నిడునాభి, కప్పకూఁతలు గూయు కాలభుజగ
మెరచిలోపల గాల మేటి లోపలి యూబి, పైఁబూరి గ్రమ్మిన పాడునుయ్యి
పైఁబండ్లుగలగి లోపల బుచ్చు తరుశాఖ, గొంగళిలోన దా గొలుపురాయి
చొర నేమరించి ముంచుకొను ప్రవాహంబు, కునుకువట్టినఁ జుట్టుకొను దావాగ్ని

దుర్జనుఁడు వాని నమ్మిన దొడర కున్నె
హాని యెంతటివానికినైన జగతి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

95. శక్తి చాలనివాఁడు సాధుత్వము వహించు, విత్తహీనుఁడు ధర్మవృత్తిఁదలచు
వ్యాధి పీడితుఁడు దైవతాభక్తిఁ చొరలాడు, ముదిమి పాతివ్రత్యమునకు జొచ్చు
ఆపద ప్రాప్తింప సన్యార్తికి గృశించు, భారంబు పైబడ్డ బరువెఱుంగు
రమణి లేకున్న విరక్తి మంచిది యంచు, మనిపోవ మౌనివర్తనము దాల్చు

ఈ యభావవిరక్తులకేమి ఫలము
తినక చలి చొరకయె లోఁతు తెలియబడునె
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

96. తన తల్లి శిశువుల తల ద్రుంచివైచినఁ, జెడుముండ యనుచు వచింపరాదె
తన తండ్రి యొరుల విత్తము దొంగిలించిన, నన్యాయవర్తనుం డనఁగరాదె
తన దేశికుఁడు పర దార సంగమొనర్పఁ, బాపకర్ముండని పలుకరాదె
తన రాజు ప్రజలపట్లను తప్పు జూచిన, గ్రూరాత్ముఁ డనుచు వాక్రువ్వరాదె

ఇట్టి పలుకులు తప్పుగా నెన్నునట్టి
కుటిలచిత్తుల గర్వంబు కొంచెపరుప
మీకెకా కన్యులకు శక్యమే తలంప
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

97. ఆశకు ముదిమియు నర్థికి సౌఖ్యంబు, ధనపరాయణునకు ధర్మచింత
కఠిన మానసునకుఁ గరుణాపరత్వము, వెఱ్ఱిమనిసికి వివేక గరిమ
అల్పవిద్యునకు నహంకార దూరత, జారకామినికి లజ్జాభరంబు
బహుజనద్వేషికిఁ బరమాయు రభివృద్ధి, గ్రామపాచకునకుఁ గౌరవంబు

పాపభీరుత సంతాన బాహ్యునకును
గల దనెడు వార్తగలదె లోకములయందు
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

98. అర్థాతురునకు గృత్యకృత్యములు లేవు, కవిజనంబుల కెఱుంగనివి లేవు
కుక్షింభరుఁడు కాని కూటికి రోయఁడు, కామాతురుం డర్థకాంక్ష వీడఁడు
వెలి చవుల్గొను కాంత వెఱవదు నిందౌ, నీతకు మిక్కిలి లోతులేదు
పాపశీలికి దయాపరత యెందును లేదు, వెఱ్ఱివానికి సాధువృత్తి లేదు

మద్యపాయుల కనరాని మాటలేదు
గ్రామ్యమునకు గలుగ దెందు నాగరిక ముద్ర
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

99. ఎరవు సతం బౌనె యిల్లౌనె పందిరి, యల యెండమావులు జలంబు లౌనె
వరవు డిల్లాలౌనె వాఁపు బలం బౌనె, గులటాతనూజుండు గొమరుఁడౌనె
మెఱపు దీపంబౌనె మేఘంబు గొడు గౌనె, స్వాంగవాద్యంబులు తూర్యంబు లౌనె
కంతి తలగ డౌనె కల యథార్థం బౌనె, పెనుఁబొఱ్ఱయును దస్కుపెట్టె యౌనె

కని వస్తువుఁ బట్టుకోఁ గాంక్షచేత
బెనఁగుమాత్రంబె కాని లభింపదేమి
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల

100. వేదశాస్త్రములు వినసొంపు లేదాయె, సంగీత విద్య బల్ చౌకనాయె
కవితా రసజ్ఞత కలలోను లేదాయె, బారమార్థిక దృష్టి భస్మ మాయె
భూసురులకును దుర్బుద్దులే మెండాయె, నల్పుల వైభవ మధిక మాయె
వర్ణాశ్రమాచార వర్ణన లేదాయె, హీనకులంబులు హెచ్చులాయె

అవనిపై నింక నాఁడు పుట్టువు బ్రశస్త
మందు లంజగఁ బుట్టిన నధిక ఫలము
మదరిపువిఫాల మునిజన హృదయలోల
వేణుగోపాల భక్త సంత్రాణశీల